„Jedną z najstarszych ludzkich potrzeb jest mieć kogoś, kto zastanawia się gdzie jesteśmy, kiedy nie wracamy wieczorem do domu”.
Margaret Mead
Twórcą Terapii Schematów jest Jeffrey E. Young, amerykański psycholog. Terapia ta jest oparta na podejściu integracyjnym, łączącym aspekty terapii poznawczej, behawioralnej, psychodynamicznej (szczególnie relacji z obiektem), przywiązania, psychologii głębi, humanistycznej i Gestalt. Co prawda kluczowymi dla jej przebiegu są elementy poznawcze i behawioralne, jednak równie ważne są pozostałe elementy ją tworzące: zmiana emocjonalna, techniki doświadczeniowe oraz relacja terapeutyczna.
J.E. Young zaczerpnął z terapii poznawczo -behawioralnej dwie ważne cechy: ustrukturyzowanie i systematyczność. Postępowanie terapeutyczne w Terapii Schematów jest aktywne i dyrektywne. Zmiany dokonywane są na poziomie poznawczym, emocjonalnym, interpersonalnym i behawioralnym. Model schematów ma charakter specyficzny. Zawiera on w sobie opis poszczególnych schematów, stylów radzenia sobie oraz tryby.
Zasadniczo, Y.E. Young sformułował tezę, iż schematy powstają wskutek niezaspokojenia podstawowych potrzeb emocjonalnych w dzieciństwie (Terapia Schematów opiera się na nieadaptacyjnych schematach powstałych we wczesnym dzieciństwie). Wyróżnił on sześć podstawowych (uniwersalnych) potrzeb emocjonalnych człowieka:
- potrzebę bezpieczeństwa
- potrzebę kontaktu z innymi
- potrzebę autonomii
- potrzebę poczucia własnej wartości
- potrzebę autoekspresji
- potrzebę realnych ograniczeń.
Brak zaspokojenia powyższych potrzeb może doprowadzić do powstania wczesnych nieadaptacyjnych schematów.
Według J.E. Younga istnieją cztery rodzaje wczesnodziecięcych doświadczeń, które sprzyjają powstawaniu ww. schematów:
- toksyczna frustracja potrzeb
- traumatyzacja lub wiktymizacja
- nadmiar dobrego (np. rozpieszczanie)
- internalizacja lub identyfikacja z ważnymi innymi (raczej selektywne).
Zarówno środowisko, jak i temperament dziecka mają wielkie znaczenie dla rozwoju schematów. W procesie formowania się schematów temperament emocjonalny wchodzi w interakcję z bolesnymi wydarzeniami z dzieciństwa.
W modelu omawianej terapii wyróżnia się osiemnaście schematów podzielonych na pięć ogólnych kategorii niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych, trzy style radzenia sobie oraz dziesięć trybów.
Podczas dzieciństwa, powstałe schematy są pomocne w przetrwaniu braku zaspokojenia uniwersalnych potrzeb. Jednak w życiu dorosłym, niestety, przeszkadzają. J.E. Young pisze w swojej książce „Terapia schematów. Przewodnik praktyka”: „[…] Wczesne nieadaptacyjne schematy dążą do przetrwania. Jak już wspomnieliśmy, dzieje się tak z powodu ludzkiego pragnienia spójności. Schemat jest tym, co dobrze znamy. Choć powoduje cierpienie, to jednak zapewnia nam komfort i uczucie swojskości. Wydaje się 'w porządku’. Ludzi pociągają te wydarzenia, które prowadzą do uruchamiania schematów. Jest to jeden z powodów, dla których schematy tak trudno zmienić. Ponieważ są one przez pacjentów uważane za z definicji prawdziwe, wpływają na to, w jaki sposób postrzegają oni późniejsze doświadczenia. Schematy mają kluczowy wpływ na to, jak pacjenci myślą, co czują, jak działają i w jaki sposób wchodzą w relacje z innymi; ponadto – paradoksalnie – powodują, że odtwarzają oni w dorosłym życiu te aspekty swojego dzieciństwa, które wyrządziły najwięcej szkód”.
Dlatego celem Terapii Schematów jest pomoc pacjentowi w identyfikacji, uświadomieniu sobie oraz, ostatecznie, w zmianie nieadaptacyjnych schematów, głownie dzięki przejęciu świadomej kontroli nad nimi poprzez pracę nad osłabieniem powiązanych z nimi wspomnień, emocji, wrażeń cielesnych, myśli i zachowań.
Na koniec chciałabym zwrócić uwagę, że gdybyśmy spojrzeli na Terapię Schematów jak na pewnego rodzaju system, to moglibyśmy stwierdzić, iż jest to system otwarty, który ciągle się rozwija przy pomocy terapeutów stosujących tę terapię. Coś na podobieństwo systemu Linux 🙂
Warto zajrzeć na stronę Polskiego Stowarzyszenia Terapii Poznawczej i Schematu (PSTPS), gdzie są opisane szczegółowo zarówno pojęcia stosowane w Terapii Schematów, jak i definicje schematów i trybów.
Literatura:
- Young, J.E., Klosko, J.S., Weishaar, M.E (2018). Terapia schematów. Przewodnik praktyka. Sopot: GWP.
- Jacob, G., van Genderen, H., Seebauer, L (2019). Emocjonalne pułapki przeszłości. Jak przełamać negatywne wzorce zachowań?. Sopot” GWP.